فصل دوم :ادبیات و پیشینه تحقیق ۱۹

 

مقدمه. ۲۰

 

۲-۱اعتیاد. ۲۰

 

۲-۱-۱تاریخچه مواد. ۲۱

 

۲-۱-۲طبقه بندی مواد. ۲۲

 

۲-۱-۳ وابستگی ۲۵

 

۲-۱- ۳-۱ ملاک های تشخیصی DSM_IV_TRبرای وابستگی به مواد. ۲۶

 

برای دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت  fumi.ir  مراجعه نمایید.

۲-۱-۴ سوء مصرف مواد. ۲۷

 

۲-۱-۴-۱ملاک های تشخیصی برای سوء مصرف مواد به شرح زیر می باشد: ۲۷

 

۲-۱-۵ قطع مصرف یا ترک مواد. ۲۸

 

۲-۱-۵-۱ ملاک های DSM_IV_TRبرای ترک مواد: ۲۸

 

۲-۱-۶همه گیر شناسی ۲۹

 

۲-۲مصرف مواد در ایران ۳۰

 

۲-۳ عوامل تاثیر گذار بر مصرف مواد. ۳۰

 

۲-۳-۱علل فردی ۳۰

 

۲-۳-۲ عوامل محیطی و اجتماعی ۳۲

 

۲-۳-۳ مشکلات هیجانی ۳۴

 

۲-۳-۴عوامل ژنتیکی و زیستی ۳۶

 

۲-۳-۵ سیستم پاداش مغزی ۳۷

 

۲-۴ تاثیر تعاملی مولفه های متعدد با اعتیاد. ۳۹

 

۲-۵مبنای نظری وابستگی به مواد. ۴۰

 

۲-۵-۱نظریات روان پویشی ۴۰

 

۲-۵-۲نظریات روان تحلیلی ۴۰

 

۲-۵-۳ روانشناختی خود. ۴۱

 

۲-۵-۴ نظریات رفتاری – شناختی ۴۲

 

۲-۵-۴-۱نظریات شناختی ۴۳

 

۲-۵-۵ نظریه های یادگیری ۴۳

 

۲-۵-۵-۱ نظریه یادگیری اجتماعی – شناختی ۴۳

 

۲-۵-۵-۲نظریه یادگیری اجتماعی ۴۴

 

۲-۵-۶دیدگاه های مبتنی بر ویژگی های درون فردی ۴۴

 

۲ -۵-۶-۱مدل بوم شناسی اجتماعی ۴۴

 

۲-۵-۶-۲الگوی تحقیر خود. ۴۵

 

۲-۵-۶-۳یادگیری اجتماعی چند مرحله ای ۴۵

 

۲-۵-۷نظریه تعامل خانواده. ۴۶

 

۲-۵-۸نظریه های یکپارچه نگر. ۴۶

 

۲-۵-۸-۱نظریه رفتار مشکل ۴۶

 

۲-۵-۸-۲نظریه گروه همسالان: ۴۷

 

۲-۵-۸-۳ الگوی آسیب پذیری ۴۷

 

۲-۵-۸-۴نظریه تفسیر انتخاب عقلایی ۴۷

 

۲-۵-۹نظریه های زیستی – روانی ۴۸

 

۲-۵-۹-۱ نظریه  وابستگی جسمانی اعتیاد. ۴۸

 

۲-۵-۹-۲ نظریه مشوق مثبت اعتیاد. ۴۸

 

۲-۵-۱۰نظریه های اجتماعی – فرهنگی ۴۹

 

۲-۵-۱۰-۱نظریه بی هنجاری ۴۹

 

۲-۵-۱۰-۲نظریه انزوا طلبی مرتون ۴۹

 

۲-۵-۱۰-۳نظریه برچسب زنی ۴۹

 

۲-۵-۱۱نظریات فیزیولوژیک. ۵۰

 

۲-۵-۱۲نظریه ی سیستم انگیزشی ۵۰

 

۲-۶ اهداف درمان وابستگی به مواد. ۵۱

 

۲-۶-۱رویکردها ی درمانی وابستگی به مواد. ۵۲

 

۲-۶-۲ درمان اعتیاد. ۵۲

 

۲-۶-۲-۱درمان دارویی ۵۳

 

۲-۶-۲-۲درمان های غیر دارویی ۵۴

 

۲-۷ سبک های مقابله ای ۵۸

 

۲-۷-۱تعریف سبک های و مهارتهای مقابله ای ۵۸

 

۲-۷-۲ مهارتهای مقابله ای : ۵۸

 

۲-۷-۳ انواع سبک های مقابله. ۶۰

 

۲-۷-۴انواع مقابله‌ی کارآمد ۶۱

 

۲-۷-۴-۱مقابله‌ی متمرکز بر مسأله. ۶۱

 

۲-۷-۴-۲مقابله‌ی متمرکز بر هیجان ۶۲

 

۲-۷-۵مقابله‌ی ناکارآمد و غیر مفید ۶۳

 

۲-۷-۶عوامل موثر بر انتخاب راهبردهای مقابله‌ای ۶۵

 

۲-۷-۶-۱عوامل مربوط به منبع مقابله‌. ۶۵

 

۲-۷-۶-۲عوامل مربوط به ارزیابی‌های موقعیتی ۶۶

 

۲-۷-۷ اهمیت آموزش مهارت‌های سبک های مقابله‌ای ۶۷

 

۲-۷-۸عملکرد اصلی مهارت های مقابله ای ۶۸

 

۲-۸ سیستم های مغزی ـ رفتاری ۶۸

 

۲-۸-۱ نظریه شخصیتی گری ۶۹

 

۲-۸-۲سیستم فعال سازی رفتاری (BAS) ۷۰

 

۲-۸-۳سیستم بازداری رفتاری (BIS) ۷۱

 

۲-۸-۴ سیستم جنگ / گریز (FFS) ۷۳

 

۲-۸-۵ توصیف سیستم های مغزی – رفتاری: ۷۴

 

۲-۸-۵-۱ بعد رفتاری: ۷۴

 

۲-۸-۵-۲سطح شناختی ۷۵

 

۲-۸-۵-۳بعد عصب شناختی ۷۵

 

۲-۹ آسیب شناسی روانی وویژگی های شخصیتی مرتبط با وابستگی به مواد. ۷۶

 

۲-۱۰سبکهای هویت. ۷۶

 

۲-۱۰-۱ نظریه های هویت. ۷۸

 

۲-۱۰-۲ انواع سبک های هویت. ۸۰

 

۲-۱۰-۳ تعهد :. ۸۲

 

۲-۱۰-۴ شکل گیری هویت در نوجوانی ۸۲

 

۲-۱۰-۴-۱ مدل های شکل گیری هویت. ۸۴

 

۲-۱۰-۵ چهار وضعیت هویت من در دید گاه مارسیا ۸۵

 

۲-۱۰-۶ تغییر هویت در نوجوانی ۹۱

 

۲-۱۰-۶-۱ مکانیسم های تغییر هویت. ۹۲

 

۲-۱۰-۷پیشینه پژوهش. ۹۳

 

۲-۱۰-۷-۱پیشینه داخلی پژوهش. ۹۳

 

۲-۱۰-۷-۲پیشینه خارجی پژوهش. ۹۷

 

۲-۱۰-۸جمع بندی نتایج پیشینه های پژوهش. ۱۰۰

 

فصل سوم: روش پژوهش. ۱۰۲

 

۳-۱روش پژوهش. ۱۰۳

 

۳-۲جامعه آماری ۱۰۳

 

۳-۳روش نمونه‏گیری و حجم نمونه: ۱۰۳

 

۳-۴روش گردآوری داده‏ها: ۱۰۴

 

۳-۵ ابزارگردآوری اطلاعات: ۱۰۴

 

۳-۵-۱ مقیاس سیستم های مغزی / رفتاری (BIS، BAS): ۱۰۴

 

۳-۵-۲ پرسشنامه ی سبک های مقابله با استرس: ۱۰۵

 

۳-۵-۳ پرسشنامه سبک های هویت:(ISI-6G) ۱۰۶

 

۳-۶ روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها: ۱۰۶

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش و تجزیه و تحلیل داده ها ۱۰۷

 

۴-۱ ویژگی های جمعیت شناختی ۱۰۸

 

۴-۲ یافته های توصیفی ۱۰۹

 

۴-۳ یافته های استنباطی ۱۱۲

 

فصل پنجم: تفسیرونتیجه‌گیری و جمع‌بندی ۱۲۰

 

۵-۱مقدمه. ۱۲۱

 

۵-۲ بحث و نتیجه‌گیری: ۱۲۱

 

۵-۳نتیجه گیری کلی ۱۲۵

 

۵-۴محدودیت‌های پژوهش. ۱۲۶

 

۵-۵پیشنهادات. ۱۲۶

 

۵-۶پیشنهاد کاربردی پژوهش. ۱۲۷

 

منابع: ۱۲۸

 

منابع فارسی ۱۲۸

 

منابع انگلیسی ۱۳۳

 

ضمائم. ۱۲۹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

شکل۲-۱ تعامل عومل موثر در شکل گیری وابستگی به مواد. ۳۹

 

نمودار (۲-۱) نمودار سیستم بازداری رفتاری ایجاد اختلال. ۷۳

 

جدول ۲-۱ پایگاه های هویت مارسیا بر اساس دو معیار تعهد وکاوش (به نقل از رومانو،۲۰۰۴) ۸۶

 

جدول ۴-۱: توزیع فراوانی ودرصد فراوانی آزمودنی ها براساس متغیرشغل ۱۰۸

 

جدول ۴-۲: توزیع فراوانی ودرصد فراوانی آزمودنیها براساس متغییر تاهل ۱۰۸

 

جدول ۴-۳: توزیع فراوانی ودرصد فراوانی آزمودنیها براساس متغییر تحصیلات ۱۰۹

 

جدول ۴-۴: توزیع فراوانی ودرصد فراوانی آزمودنیها براساس متغییر سن ۱۰۹

 

جدول ۴-۵: میانگین و انحراف معیار سیستم فعال سازی/ بازداری در گروه های مورد مطالعه  ۱۰۹

 

جدول ۴-۶: میانگین و انحراف معیار سبک های مقابله ای در گروه های مورد مطالعه. ۱۱۰

 

جدول ۴-۷: میانگین و انحراف معیار سبک های هویت در گروه های مورد مطالعه. ۱۱۱

 

جدول ۴-۸: نتایج آزمون لوین برای مولفه های سبک های هویت. ۱۱۲

 

جدول ۴-۹: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره سبک های هویت و تعهد. ۱۱۲

 

جدول ۴-۱۰: نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) بر روی سبک های هویت و تعهد  ۱۱۳

 

جدول ۴-۱۱: نتایج آزمون لوین برای مولفه های سیستم فعال سازی/بازداری ۱۱۴

 

جدول ۴-۱۲: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره سیستم فعال سازی/بازداری ۱۱۴

 

جدول ۴-۱۳: نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (آنوا) بر روی سیستم فعال سازی/بازداری   ۱۱۵

 

جدول ۴-۱۴: نتایج آزمون لوین برای مولفه های سبک های مقابله ای ۱۱۶

 

جدول ۴-۱۵: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره سبک های مقابله ای ۱۱۶

 

جدول ۴-۱۶: نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) بر روی سبک های مقابله ای ۱۱۷

 

جدول ۴-۱۷: نتایج آزمون لوین برای مولفه های سبک های مقابله ای ۱۱۸

 

جدول ۴-۱۸: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره مولفه های سبک اجتنابی ۱۱۸

 

جدول ۴-۱۹: نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) بر روی مولفه های سبک اجتنابی   ۱۱۹

 

جدول سوالات مقیاس های سبک هویت. ۱۳۲

 

 

 

 

 

 

 

چکیده :

 

پژوهش حاضر با هدف مقایسه سبکهای هویت وسبکهای مقابله ای وسیستم های فعال سازی /بازداری رفتاری در معتادان وافراد بهنجار انجام شد.روش مورد استفاده ،علی- مقایسه ای وابزار تحقیق، شامل پرسشنامه سبکهای هویت برزونسکی ،راهبردهای مقابله ای با استرس(CISS) اندلروپارکر،مقیاس BAS/BIS بود.نمونه آماری تحقیق ،شامل ۷۵ نفراز معتادان بستر ی در مراکز  اقامتی چهار گانه ترک اعتیاد شهر اردبیل(آزادی ،تولد دوباره سبلان ،همیاران سلامت پاک،آرمان سبز)  و تعداد ۷۵ نفرافرادبهنجار که به روش تصادفی،انتخاب شد که بوسیله ابزار های پژوهش سنجش شدندو برای حلیل اطلاعات از نرم افزار spss و برای تحلیل فرضیات از تحلیل واریانس چند متغیره مانوا استفاده شد نتایج بدست آمده نشان داد که تفاوت معناداری بین سبک های هویت، سبک های مقابله­ای و سیستم های فعال سازی/ بازداری رفتاری در معتادان و افراد بهنجار می­باشد در نتیجه می توان چنین گفت که سبک­های ، هویت سردرگم و سبک مقابله ای هیجان مدار از جمله متغیرهای روانشناختی منفی هستند که می تواند تاثیر زیادی بر مصرف مواد داشته باشند، بنابراین نیازمند برنامه ریزی مناسب و جامع جهت تعدیل و اصلاح این متغیرها می باشد.

 

 

 

کلید واژه:سبک های هویت ،سبکهای مقابله ای ،سیستم های فعال سازی/ باز داری رفتاری،سومصرف مواد

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات پژوهش۱-۱مقدمه :

 

اعتیاد[۱] به مواد مخدر، بیماری روانی عودکننده و مزمنی است که توام با اختلالات انگیزشی شدید و از دست دادن تسلط رفتاری است و منجر به ویرانی شخصیت می­ شود. میلیون­ها انسان از این اختلال رنج می­برند که اغلب با دیگر بیماری­های روانی بروز و ظهور یافته و هزینه­ های اقتصادی و اجتماعی گوناگونی را بر جامعه تحمیل می­ کند.درسراسر جهان تعدادمصرف کنندگان مواد ۱۹۰میلیون نفر می رسند ،آمار رسمی ،تعداد معتادان کشور را ۱-۲میلیون نفر با میانگین سنی ۱۸سال ذکر می کند این درحالی است که ۱۱میلیون نفر از جمعیت کشوربا مشکل اعتیاد خود واطرافیان مواجه هستند(شفیعی،رهگذر،۲۰۰۴،ضیا الدین وزارع زاده وحشمتی ،۱۳۸۵ به نقل از حمیدکاظمی ،سپیده مرتضوی،۱۳۹۳ )

 

چندین دهه تحقیق و پژوهش به اثبات رسانیده است که مصرف مواد مخدر، کارکرد طبیعی قشر پاداش‌دهی مغز را مورد آسیب قرار داده و مصرف مداوم مواد مخدر باعث انحراف در عملکرد سیستم پاداش‌دهی مغز می‌شود.چنین انحرافاتی در بافت‌های مغزی، انتقال­دهنده­های عصبی و سطوح ناحیه‌ای پردازش اطلاعات مغز به دنبال مصرف مواد مخدر ظاهر می­ شود که هم در نمونه­ حیوانی و هم در انسان به اثبات رسیده است.

 

علاوه بر آن، این که چرا در برخی افراد معتاد اختلالات روانی گسترش می­یابند واضح نیست. روند رو به افزایش مصرف مواد در بین نوجوانان بسیار نگران کننده است، زیرا اکثر  نوجوانان که مصرف مواد را در سالهای اولیه نوجوانی آغاز می کنند به مصرف این مواد درسالهای آینده ادامه می دهند که میزان مصرف و مشکلات مرتبط با آن نیز افزایش  می یابد ( محمد خانی، ۱۳۸۵).

 

نوجوانی غالبا بعنوان یک دوره مهم روانشناختی توصیف شده است. در طول نوجوانی افراد، نوعا با دامنه گسترده ای از رفتارها و الگوهای سبک زندگی روبرو میشوند(پور چناری وگلزاری۱۳۸۷). این فرایند بعنوان بخشی از فرایند طبیعی جدایی از والدین، رشد حس خودمختاری و استقلال و ایجاد هویت [۲]شخصی برای عملکرد سودمند در دوران بزرگسالی رخ میدهد. فشارها و استرس های دوران نوجوانی خطراتی مانند سیگارکشیدن ومصرف مشروبات را افزایش می دهند.(بوتوین[۳] وبوتوین به نقل از  لوینسون[۴]،رویز[۵]،میلمن[۶]،لانگرود[۷]،۱۹۹۷).

 

هر چند که همه نوجوانان این مراحل رشد را به نسبت یکسان وبطور موفقیت آمیز طی نمی کنند .برخی از نوجوانان به هویت یکپارچه دست می یابند ،در حالی که برخی از نوجوانان در وضعیت هویتی سردرگمی می مانند . همچنین نوجوانان ممکن  است به مصرف مواد مشغول شوند زیرا مواد برای آنها معنایی از ایجاد مسئولیت مشترک با گروه مرجع خاص، طغیان در برابر اقتدار والدین یا ایجاد هویت فردی شان فراهم می کند

 

بر اساس مطالعات انجام شده ۴درصد از افراد زیر ۱۵سال و۴/۲۴درصد در سنین ۱۹-۱۵سالگی ودر کل۳/۵۶درصد در سن زیر ۲۴سالگی مصرف مواد مخدر را شروع کرده اند (معاونت امور فرهنگی وپیشگیری سازمان بهزیستی ،۱۳۷۸)مطالعه دیگر میزان شیوع سوء مصرف مواد[۸] در دانش ­آموزان ایران را ۷/۵درصد گزارش کرده است (موسوی ۱۳۷۹،به نقل از اللهوردی پور وهمکاران ۱۳۸۴).   یکی از عواملی که در پژوهش های متعددی موثر بودن آن مورد تایید قرار گرفته، سبک های مقابله ای[۹] است.واین یکی از متغییر های موثر بر سلامت روانی در دوره نوجوانی است که نوجوانان برای رویاروی با فشار های روانی محیط خود بکار می گیرد که البته مقابله در نوجوانان به شیوه های مختلف مفهوم پردازی واندازه گیری  شده است .

 

امروزه تنیدگی و استرس به بخش مهم و اجتناب ناپذیری در زندگی آدمی تبدیل شده است. بررسی ها در زمینه تنیدگی بر این نکته تاکید دارند که آنچه سلامت رفتار را با خطر روبرو می سازد خود تنیدگی نیست بلکه شیوه ارزیابی فرد از تنیدگی و روش های مقابله و مدیریت تنیدگی می باشد (نیکل [۱۰]و اگل[۱۱]، ۲۰۰۶)

 

۱-۲  بیان مسئله:

 

یکی از تکالیف اساسی رشد دوران نوجوانی ،تحول هویت پایدار ومنسجم است (اریکسون؛به نقل از برزونسکی ،۲۰۰۸). رشد هویت سالم با درگیر شدن در اعمال وفعالیت های گوناگون که اطلاعاتی را درباره “خود”وتعهد درباره ی عقایدی درباره ی دیگران وترجیحات دیگران فراهم می آورد مرتبط است (مارسیا[۱۲] ،۱۹۸۰) شکل گیری هویت و دستیابی به تعریفی منسجم از خود، مهم ترین جنبه رشد روانی و اجتماعی انسان است. انتخاب ارزش ها، باورها و اهداف زندگی، مهم ترین مشخصه‌ های اصلی هویت را در دوره نوجوانی و جوانی تشکیل می دهند(کاور و وایت[۱۳]۲۰۰۹ ). در مطالعه شخصیت انسان، هویت جنبه اساسی و درونی است که به کمک آن، فرد با گذشته خود ارتباط یافته، در زندگی احساس تداوم و یکپارچگی می کند. شکل گیری هویت، ترکیبی از مهارت ها، جهان بینی و همانند سازی های دوران کودکی است که به صورت یک کل کم و بیش منسجم، پیوسته و منحصر به فرد در می آید که برای فرد، حس تداوم گذشته و جهت گیری به سوی آینده را فراهم می سازد.اریکسون بر این باور است که شکل گیری و پذیرش هویت فرد، تکلیفی به طور کامل، دشوار و اضطراب زا است. افرادی که به هویت قوی دست می یابند، برای رویارویی با مسائل بزرگسالی آماده می شوند و افرادی که نمی توانند به چنین هویتی دست یابند، بحران هویت را تجربه می کنند؛ چنین افرادی نمی دانند به کجا تعلق دارند یا می خواهند به کجا بروند (اسنیدوایتال[۱۴]،۲۰۰۹)در نتیجه ممکن است از مسیر بهنجار، تحصیل، شغل و ازدواج کناره گیری نمایند.

 

در این میان یکی از معضلاتی که اخیرا گریبانگیر خانواده ها می باشد معضل مواد مخدر و اعتیاد به آن است. سوء مصرف مواد  به الگویی غیر انطباقی از مصرف مواد گفته می شود که منجر به مشکلات مکرر و پیامدهای سوء می شود و مجموعه ای از علائم شناختی، رفتاری و روانشناختی را در بر می گیرد(دهقانی ،زارع،صدقی وپورموحد،۱۳۸۸).  افزایش مصرف مواد مخدر میان جوانان و تنوع آن یکی از حادتر ین مشکلات بهداشتی جوانان است.  در این بین فعال سازی /  بازداری رفتار  از متغیرهایی است که اخیراً در رابطه با سوء مصرف مواد مورد بررسی قرار گرفته است(سلیمانیان و همکاران، ۱۳۹۲) . گری[۱۵] توضیح می دهد که چگونه صفات شخصیتی مرتبط با مغز، افراد را مستعد اختلالات و آسیب روان شناختی می کند. در نظریه ی گری دو سیستم اساسی مغزی وجود دارد که رفتار و هیجان ها را کنترل می‌کند(گری،۱۹۹۰). سیستم بازداری رفتاری[۱۶] که به وسیله محرک شرطی که با تنبیه یا حذف پاداش ارتباط دارد، فعال می شود و سیستم فعال ساز رفتاری[۱۷] که به وسیله‌ی محرکی که با پاداش یا پایان دادن به تنبیهی که به منظور هدایت ارگانیزم به سوی محرک ارتباط دارد، فعال می شود. افرادی که حساسیت بالایی در سیستم فعال ساز رفتار دارند بیشتر تمایل دارند تا رفتار گرایشی و عاطفه ی مثبت را در شرایط تحریک که با پاداش همراه است تجربه کنند(کارور ووایت،۱۹۹۴؛داو ولوگستن[۱۸]،۲۰۰۴،فاولس[۱۹]،۲۰۰۰). کارور و وایت سیستم بازداری رفتار را با اضطراب و ناکامی و سیستم فعال سازی رفتار را با امید آسودگی مرتبط می داند. بنابراین، به نظر می رسد حساسیت متفاوت سیستم های مغزی/ رفتاری در افراد مختلف، آسیب پذیری آن ها را برای تجربه حالات مختلف روانشناختی تحت تأثیر قرار می دهدجانسون،ترنر،وایواتا(۲۰۰۳)و ایگمار[۲۰]، فرانکن[۲۱] ،موریس[۲۲] وگورگیوا [۲۳](۲۰۰) نقش سیستم فعال سازی را در سوء مصرف مواد نشان داه اند.

 

درمورد سبب شناسی گرایش به سومصرف مواد ،فرضیه های مختلفی بیان شده است وعوامل متفاوتی رادر ایجاد آن دخیل می دانند،اما هیچ یک از آنها به تنهای نمی توانند مصرف مواد را تبیین کنند.ازجمله عواملی که به عنوان عامل تحولی مطرح است ،موضوع هویت وسبکهای هویت یابی[۲۴](اطلاعاتی[۲۵] ،هنجاری[۲۶] وسردرگم /اجتنابی[۲۷] )است .به کمک هویت است که افراد به تعریفی از خویشتن می‌رسند که اگر این تعریف باواقعیت اجتماعی آن در تعارض باشد ؛حالتهای چون عدم پختگی،فشار روانی ومشکلات رفتاری را تجربه می کنند.اگرفرایند هویت یابی نوجوانان مختل شود،نوجوانان دچار آشفتگی هویت یاآشفتگی نقش اجتماعی خود خواهندشد که می تواند سبب بزهکاری،ناسازگاری های اجتماعی،اختلال در هویت جنسی وحملات روان پریشانه گردد(نارنجی ها،۱۳۸۸). در حال حاضردربین نوجوانان درسراسرجهان شیوع روزافزون سومصرف مواد مخدر به چشم می خورد (کوثر ،سماوی وحسین چاری،۱۳۸۸).پژوهش ها از یک سو حاکی از آن هستند که بیش از ۹۰درصد از سومصرف کنندگان[۲۸] مواد مخدر ،مصرف مواد را درنوجوانی آغاز می‌کنند (ماک[۲۹] ۲۰۰۱؛ اسوادی[۳۰] ۱۹۹۹،سماوی وحسین چاری ،۱۳۸۸)واز دیگر سو،براساس پژوهش های انجام شده،ویژگیهای شخصیتی به عنوان متغیرهای زمینه ساز وتعدیل کننده ،نفش مهمی را درشروع وادامه سومصرف مواد مخدر در گروه های سنی وجنسی وفرهنگی مختلف ایفا می کنند.دراین راستا ،پاره ای از پژوهش ها به رابطه پایگاه های هویت  به عنوان هویت متغیرهای شخصیتی با سومصرف مواد مخدر در نوجوانان وجوانان پرداخته اند ،ولی پژوهشی که مقایسه سبکهای هویت و سبکهای مقابله ای[۳۱] و سیستم های فعال سازی[۳۲]/ بازداری رفتاری[۳۳] در معتادان و افراد بهنجار را انجام داده باشند، پیدا نشد.  با توجه به این که اعتیاد به یک مساله حاد وگریبانگیر در کشور ما تبدیل شده است ورویکرد نظارتی – پلیسی در کنترل آن چندان موفق نبوده ،ضرورت دارد که تحقیقات دقیقی در زمینه شناسایی ابعاد مختلف روانی – اجتماعی واقتصادی وزیستی_شخصیتی(گری،۲۰۰۰)وفرهنگی آن صورت گیرد .پژوهش هابرای بررسی رابطه میان BASورفتارهای گرایشی یا تمایلی ،رابطه این سامانه ومصرف مواد را مورد بررسی قرار داده اند.پژوهش های لوکستون[۳۴] وداو [۳۵](۲۰۰۱)وجروم[۳۶] (۱۹۹۹) رابطه میان BAS ومصرف وسومصرف مواد را در جمعیت غیر بالینی تایید کرده اند. در پژوهشی دیگری (جانسون[۳۷]،ترونر[۳۸] وایواتا[۳۹]،۲۰۰۳)نشان داده شد سطوح بالای پاسخ دهی به پاداش وانگیختگی BAS با سومصرف الکل درطول زندگی ارتباط دارد .هم چنین فرانکن، موریس وجورجیوا[۴۰] (۲۰۰۶)نشان دادند افراد معتاد در مقایسه با دوگروه کنترل الکلی وافراد بهنجار ،بطور معنادار نمره بالاتری در خرده مقیاس BASمقیاس های سیستم بازداری  رفتاری /سیستم فعالیت رفتاری (BAS/BIS ) ( کارور ووایت ،۱۹۹۴)داشتند.

 

در این بین تدابیر مقابله ای افکار و رفتارهایی هستند که پس از روبه رو شدن فرد با رویداد استرس زا به کار گرفته می شوند .در حالی که منابع مقابله ای ویژگی های خود شخص هستند که قبل از وقوع استرس وجود دارند، مانند برخورداری از عزت نفس، احساس تسلط بر موقعیت، سبک های شناختی، منبع کنترل، خوداثربخشی و توانایی حل مسئله (وفایی بوربور ۱۳۷۸). از جمله امور مهم در این رابطه ارزیابی فرد از توانایی های خودش برای رویارویی با مسئله است. این ارزیابی ها ممکن است مطابق با واقعیت و توانایی های واقعی فرد باشد و یا مطابق با واقعیت و توانایی های او نباشد، ولی هر چه هست برداشت های فرد از توانایی ها و قابلیت هایش تعیین کننده اصلی برای مقابله با دشواری ها می باشد یکی از اهداف مهم در ارتباط با سبک های مقابله ای در میان معتادان این است که مشخص کنیم چه نوع راهبردهـای مقابلـه ای در جمعیـت بـالینی خـاص بـا سـازگاری بهتری همراه است. در واقع، ارتباط نوع خاصی از مقابله برای پیش بینـی انـسجام بیمـار، بـه نوع خاصی از شـرایط اسـترس زایـی بـستگی دارد کـه فـرد را درگیـر خـود کـرده اسـت. مشخص شده اسـت کـه مقابلـه مـساله محـور درمعتادانی که تصور می کنند، کنترل بیشتری بر شرایط استرس زای خود دارنـد بـا پیامـدهای مطلوبی همراه است و مقابله هیجـان محـور در معتادانی کـه تـصور مـی کردنـد بـر شـرایط استرس زا کنترل کمتری دارند، با پیامدهای مطلوبی همراه بود.

 

باعنایت به آنچه که گذشت درخصوص موضوع تحقیق، هرکدام از مولفه ها ، باموارد گوناگونی مورد بررسی قرارگرفته ولی تا کنون تحقیقی یا بررسی در خصوص سه متغییربصورت همزمان انجام نشده است .لذا به لحاظ اهمیت مسئله که یکی از بحران‌های جامعه امروزی است ، این موضوع انتخاب شده است. و با توجه به مطالب فوق مسئله اصلی این تحقیق مقایسه سبک های هویت وسبکهای مقابله ای و سیستم فعال سازی /بازداری رفتاری( BAS/BIS ) در معتادان و افراد بهنجار می باشد.

 

۱-۳  اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

 

اعتیاد که یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است (گالانتر[۴۱]، ۲۰۰۶) و پیامدهای ناخوشایند آن از مهم ترین دغدغه های جوامع و یکی از ناگوارترین آسیب های اجتماعی است و مدت هاست که نظر متخصصین بهداشت روانی را به خود جلب کرده است (مارتین[۴۲]، ۲۰۰۷). و به عنوان یکی از موضوعات اساسی در ارتباط با سلامت جوانان مطرح است (گرکین[۴۳] و شر[۴۴]، ۲۰۰۶). نوجوانان و جوانان در هر کشوری به لحاظ تحرک اجتماعی و بالندگی نقش محوری را در توسعه همه جانبه ایفا می کنند. برای رسیدن به اهداف توسعه و پیشرفت کشور، شناسایی مشکلات و مسائل پیش رو از اهمیت زیادی بر خوردار است. در این راستا شناسایی جوانان در معرض خطر سوء مصرف مواد و سایر رفتار های پر خطر باید از دغدغه های اساسی متولیان تعلیم و تربیت باشد. از آنجا که نوجوانی زمان تجربه کردن و انتخاب های شخصی بوده و هویت شخص در این زمان شکل می گیرد، جوانان و نوجوانان در برابر مصرف مواد و رفتارهای پر خطر بسیار آسیب پذیر هستند. به همین دلیل شناخت عوامل موثر در پیشگیری و حفظ جوانان و نوجوانان از مصرف مواد و رفتار های پر خطر اهمیت بسیاری دارد (خلج آبادی فراهانی و عبادی، ۱۳۸۲). از سویی میزان مصرف مواد در نوجوانان و جوانان روز به روز افزایش می یابد و برای کنترل این امر لازم است در برنامه های پیشگیری و درمان از روی آوردهای جدید بهره گرفته شود . یافته های بالینی نشان داده است که در شکل گیری وابستگی به مواد واختلال سوء مصرف مواد ، عوامل گوناگون روانشناختی اجتماعی، خانوادگی و زیست شناختی درگیر هستند ( بشارت ،میر زمانی وپور حسین،۱۳۸۰؛پور شهباز، شاملو، جزایری و قاضی طباطبایی،۱۳۸۴؛دباغی ،۱۳۸۶، مجید، کولدر و استرود[۴۵]، ۲۰۰۹؛فرانکویس[۴۶]،اوریاکومب وتیگنول[۴۷]،۲۰۰۰).  تحقیق و پژوهش به اثبات رسانیده است که مصرف مواد مخدر، کارکرد طبیعی قشر پاداش‌دهی مغز را مورد آسیب قرار داده و مصرف مداوم مواد مخدر باعث انحراف در عملکرد سیستم پاداش‌دهی مغز می‌شود.چنین انحرافاتی در بافت‌های مغزی، انتقال­دهنده­های عصبی و سطوح ناحیه‌ای پردازش اطلاعات مغز به دنبال مصرف مواد مخدر ظاهر می­ شود که هم در نمونه­ حیوانی و هم در انسان به اثبات رسیده است.

 

علاوه بر آن، این که چرا در برخی افراد معتاد اختلالات روانی گسترش می­یابند واضح نیست. دیدگاه ­های متفاوتی وجود دارند که تلاش می­ کنند این موضوع را توضیح دهند. مباحث سبب­شناسی اختلالات روانی و اعتیاد، به طور جداگانه این دو اختلال را این گونه شرح می­ دهند که اختلالات روانی خطر اعتیاد به مواد مخدر را افزایش داده و هم­چنین مصرف مواد نیز می ­تواند خطر ابتلا به بیماری روانی را افزایش دهد(گری، ۲۰۱۰).

 

با بازنگری ادبیات پژوهش‌های پیشین در نظریه­ی حساسیت به تقویت گری[۴۸] می توان شخصیت را بعنوان یک الگوی زیستی را ارائه نمود که شامل سه سیستم مغزی­رفتاری است. در این بین شواهد پژوهشی فوق موید این نکته می باشد که سبک های مقابله ای و عناصر آن نقش تعیین کننده ای در آمادگی به مصرف مواد و یا پیشگیری دارند. بنابراین، می توان گفت سبک های مقابله ای از طریق ساز و کارهایی چون کنترل محرک، شناسایی موقعیت های پر خطر، کاهش مواجهه با نشانه های راه اندازی، راهبردهای حل مسأله، مدیریت استرس و در نهایت بازشناسی عوامل هیجانی موثر در میل به مصرف و مقابله با آنها موجب کاهش مصرف مواد و در نهایت پیشگیری می شود (براون[۴۹]، ۲۰۰۴).بالا بودن آمار افراد وابسته به مواد درکشور وهمچنین نیازمبرم به برنامه هایی در خصوص پیشگیری وکاهش مصرف مواد وبا عنایت به کم بودن پژوهش های مربوط به مداخلات روانشناختی نظیر مهارتهای مقابله ای و سبک های هویت وسیستم ها ی فعال سازی /بازداری رفتاری در اعتیاد،انجام پژوهش حاضر در کنار مداخلات دیگر ضروری به نظر می رسد .

 

[۱]- .addiction

 

[۲] Identity